مطالعه امکان سنجی نوعی روش تحقیق به ویژه در علوم مهندسی و مدیریت صنعتی است که شامل موارد زیر است:
- فرآیند کنترل و شناخت مسائل
- شناسایی اهداف، فرصت‌ها و تهدیدها
- شرح موقعیت‌ها
- شناسایی درآمدها
- شناسایی هزینه‌ها
- شناسایی سود
- جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل یک پروژه
مطالعه امکان سنجی، پتانسیل موفقیت یک پروژه را ارزیابی می‌کند، به همین دلیل بی‌طرفی یک فاکتور مهم در اعتباری است که از طرف سرمایه‌گذاران و موسسات وام دهنده در زمان تهیه برای امکان‌سنجی مد نظر قرارداده میشود. از این رو باید این کار را به صورت هدفمند انجام داد و از یک روش بی طرفانه برای فراهم کردن اطلاعاتی که تصمیم‌ها بر مبنای آن گرفته می‌شوند، استفاده نمود. قطعا خود موسسات وام دهنده و یا سرمایه‌گذاران نمی‌توانند به عنوان تهیه کننده، شرایط بی طرفی را به صورت کامل در تمامی موارد مورد مطالعه حفظ نمایند، از این رو نیاز است که مشاوران دارای تاییده به تهیه امکان‌سنجی بپردازند.
دلایل مطالعه امکان سنجی
برخی از دلایلی که لزوم این کار را مطرح می‌نماید، عبارت است از:
- تمرکز بر پروژه و شکل دهی اجمالی به گزینه ها
- محدود کردن گزینه های کسب وکار
- شناسایی فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری در طول فرایند بررسی
- شناسایی دلایلی برای اجرا ننمودن طرح
- جمع آوری اطلاعات کافی و موثق برای اتخاذ تصمیم
- ارائه مدارکی که مطالعات فعالیت تجاری در آن مسیر انجام گردیده است
- کمک می نماید تا امنیت کمک های مالی (که از مؤسسات وام دهنده و سایر منابع مالی تهیه می نماییم) را تأمین نماید
- کمک به جذب سرمایه‌گذاری در سهام
» مطالعه امکان سنجی یک گام بسیار حساس و حیاتی در فرآیند برآورد کسب وکار است. اگر این گام به درستی طی گردد، راهنمای شما برای دستیابی به بهترین سرمایه‌گذاری ممکن است و قطعا آگاهی لازم برای تصمیم‌گیری صحیح را در اختیار شما قرار می دهد.
طرح توجیهی
شامل نمای کلی پروژه یا فعالیت اقتصادی وکسب و کاری است که قصد راه‌اندازی آن را دارند. قبل از شروع هر فعالیتی، در نظر گرفتن عوامل و شرایط موجود و بررسی آنها در موفقیت و پیشبرد هرکسب و کار نقش اساسی ایفا می‌کند؛ چرا که هر فعالیتی که بدون تدبیر و برنامه‌ریزی آغاز شود، محکوم به شکست خواهد بود.
یک طرح توجیهی ممکن است شامل احداث یک کارخانه تولیدی کوچک و یا یک پلنت پتروشیمی عظیم باشد و یا افزایش ظرفیت یک خط تولید به خطوط تولید یک کارخانه موجود، یا تأسیس یک شرکت خدماتی رفاهی، یا بازسازی و نوسازی یک کارخانه و یا انتقال یک کارخانه باشد.
پنج فاکتور رایج در مطالعه امکان‌سنجی
عبارت مخفف تلوس به معنی پنج زمینه در امکان‌سنجی است که شامل موارد زیر است:
- فنی
- اقتصادی
- قانونی
- عملیاتی
- زمان بندی
گزارش امکان‌سنجی به عنوان منشور پروژه برای انجام مراحل بعدی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بخش های یک طرح امکان سنجی
- بخش اول:آشنایی با طرح و شرکت
- بخش دوم:مطالعات بازار
- بخش سوم:مطالعات فنی و برآورد امکانات زیربنایی طرح
- بخش چهارم:مطالعات مالی شامل برآورد سرمایه‌گذاری طرح، برآورد هزینه‌های تولید و ارزش فروش سالانه طرح
- بخش پنجم:پیشبینی مالی و نحوه تأمین مالی طرح
- بخش ششم:تعیین شاخص‌های مالی و اقتصادی طرح
مطالعات بازار: معادل واژه Market Study بوده که جنبه‌های مختلف بازار محصولات و یا خدمات پیشبینی شده برای طرح از جمله عرضه، تقاضا، بازار هدف و سایر موارد را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد و نهایتاً خروجی این بخش، پیشبینی نیاز برآورده نشده آتی بازار را مشخص خواهد نمود.
مطالعات فنی: معادل واژه Technical Feasibility می‌باشد که در این بخش ابعاد مختلف فنی طرح از جمله دانش فنی مورد استفاده، ظرفیت، محل اجرا، ماشینآلات و تجهیزات مورد نیاز و ساختار اجرائی آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
مطالعات مالی: براساس اطلاعات منتج از بخش فنی، نهایتاً کل رقم سرمایه‌گذاری ثابت پروژه، سرمایه در گردش مورد نیاز طرح، هزینه‌های جاری دوران بهرهبرداری و درآمدها مشخص خواهد شد.
مدل کردن طرح با نرم‌افزار کامفار
کامفار (COMFAR) اختصار عبارت انگلیسی Computer Model for Feasibility Analysis and Reporting به معنی مدل کامپیوتری برای آنالیز امکان‌سنجی و گزارش‌گیری است.
تجزیه و تحلیل مالی: معادل واژه Financial Analysis می‌باشد که در آن شاخص‌های مختلف مالی و سودآوری طرح با استفاده از اطلاعات بخشهای قبلی گزارش و براساس اصول و استانداردهای اقتصاد مهندسی به دست آمده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و نهایتاً خروجی این بخش تصمیم‌گیری در خصوص توجیه پذیر بودن و یا نبودن یک طرح خواهد بود.
مطالعات امکان‌سنجی مقدماتی (PFS )
در مطالعه امکان سنجی مقدماتی به مشخصات کلی پروژه پرداخته میشود و معمولاً در زمانی که سرمایه‌گذار با چند گزینه مختلف روبروست، انجام می‌گردد. در این مطالعات متناسب با ابعاد پروژه، عمدتاً به موارد زیر توجه میشود:
- بررسی دلایل انتخاب طرح
- تعیین و تحلیل گزینه‌های فنی طرح
- تعیین و تحلیل گزینه‌های محل اجرای طرح
- تعیین و تحلیل گزینه‌های فناوری طرح
- تعیین و تحلیل گزینه‌های روش اجرای طرح
- تعیین و اولویت‌بندی گزینه‌های فنی طرح متشکل از گزینه‌های محل اجرای طرح، گزینه‌های فناوری طرح و گزینه‌های روش اجرای طرح
- تهیه برنامه زمانی اجرای مقدماتی برای گزینه‌های فنی مختلف طرح
- تحلیل مالی و اقتصادی گزینه‌های فنی طرح
- تعیین ضوابط حاکم بر نحوه اندازه گیری هزینه‌ها و درآمدهای طرح
- برآورد هزینه‌های هر یک از گزینه‌های فنی طرح بر اساس ساختار تفکیک هزینه-های کمی و غیرکمی
- برآورد درآمدهای هر یک از گزینه‌های فنی طرح بر اساس ساختار درآمدهای کمی و غیرکمی
- تحلیل هزینه-درآمد و اولویت بندی اقتصادی گزینه فنی طرح
- تحلیل حساسیت هر یک از گزینه‌ها نسبت به تغییرات قیمت‌ها، طولانی شدن دوره اجرا، تغییرات قابلیت دسترسی و میزان تولید یا خدمات حاصل از گزینه‌های مختلف، تعیین درجه عدم قطعیت برآوردها و تجدید نظر در اولویت بندی اقتصادی گزینه‌ها.
- بررسی دلایل انتخاب طرح
- برآورد هزینه‌ها و درآمدهای کمی هر یک از گزینه‌های فنی بر مبنای قیمت‌های بازار، ضمن در نظر گرفتن مالیاتهای متعلقه
- تحلیل حساسیت برآوردها نسبت به تغییرات قیمت‌ها، طولانی شدن دوره اجرا، تغییرات در قابلیت دسترسی، میزان تولید یا خدمات حاصل از گزینه‌های مختلف و تعیین درجه عدم قطعیت آنها
- تحلیل حساسیت برآوردها نسبت به تغییرات قیمت‌ها، طولانی شدن دوره اجرا، تغییرات در قابلیت دسترسی، میزان تولید یا خدمات حاصل از گزینه‌های مختلف و تعیین درجه عدم قطعیت آنها
- تحلیل مالی گزینه‌های فنی طرح و اولویت بندی آنها
- بررسی های اجتماعی و ارزیابی آثار و پیامدهای اجتماعی هر یک از گزینه‌ها
- ارزیابی فنی- اقتصادی و مالی گزینه‌های مختلف طرح و اولویت بندی آنها
مطالعات امکان‌سنجی مقدماتی (PFS )
مطالعه امکان سنجی، پتانسیل موفقیت یک پروژه را ارزیابی می‌کند، به همین دلیل بی‌طرفی یک فاکتور مهم در اعتباری است که از طرف سرمایه‌گذاران و موسسات وام دهنده در زمان تهیه برای امکان‌سنجی مد نظر قرارداده میشود. از این رو باید این کار را به صورت هدفمند انجام داد و از یک روش بی طرفانه برای فراهم کردن اطلاعاتی که تصمیم‌ها بر مبنای آن گرفته می‌شوند، استفاده نمود. قطعا خود موسسات وام دهنده و یا سرمایه‌گذاران نمی‌توانند به عنوان تهیه کننده، شرایط بی طرفی را به صورت کامل در تمامی موارد مورد مطالعه حفظ نمایند، از این رو نیاز است که مشاوران دارای تاییده به تهیه امکان‌سنجی بپردازند.
- مکانیابی طرح
- تعیین گزینه های مکانیابی طرح در محل انتخابی برای اجرای طرح
- مقایسه و اولویت بندی گزینه‌های مختلف مکانیابی طرح و تهیه گزارش انتخاب مکانیابی.
- مطالعات مهندسی پایه و طراحی اولیه
- بازنگری و تکمیل اطلاعات و داده های اولیه مربوط به شرایط جوی، زمین شناختی و آب‌شناختی مکانیابی، امکانات زیربنایی قابل دسترس برای طرح شامل منابع آب، منابع انرژی، منابع نیروی انسانی
- سیستم‌های حمل و نقل، منابع تأمین مواد خام، مواد اولیه و مصالح
- مطالعات مهندسی پایه و طراحی مواد اولیه و فرآیند
- جانمایی و آرایش واحدها، سیستم‌ها و تجهیزات طرح
- دریافت پروفرما و اطلاعات از لایسنسور در خصوص طراحی مهندسی اولیه شامل مهندسی فرآیند، طراحی اولیه سیستم‌ها و تجهیزات مکانیکی، طراحی اولیه کارهای لوله کشی، طراحی اولیه کارهای ساختمانی و زیربنایی، طراحی اولیه سیستم‌ها و تجهیزات برقی، طراحی اولیه سیستم‌های کنترل و ابزار دقیق
- تهیه فهرست اقلام عمده کلیه واحدها، سیستم‌ها و بخشهای مختلف طرح شامل فهرست مصالح و مقادیر آنها، تجهیزات و ماشین آلات و ابزارآلات مورد استفاده در کار
- تهیه برنامه زمانبندی طرح به تفکیک پروژه‌ها برای فعالیت‌ها و خدمات مهندسی، تدارکات، پشتیبانی تدارکات، کنترل کیفیت، ساخت (شامل عملیات ساخت و نصب)، مالی، تجهیز نیروی انسانی برای دوره بهرهبرداری و راه‌اندازی
- برآورد هزینه‌های سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی طرح به تفکیک پروژه‌ها
